Tulai Zomi suan leh khak tampi tak mah muntuamtuam ah kiom tek aa, minam tuamtuam lak ah kikhuasa (Minam dang tawh omkhawm) ih hihman in Zi leh Ta kinei tek a, Min leh Puam lamdang nono khawng i phuak kha thei hi. Leitungbup in min pen a thupit sak mahmah khat hi aa, a hihhangin min leh puam kipiak dan kibangkim lo hi. Pawlkhatte in nau min a phuah uh ciangin Family Name (beh min) ah a pa min koih uh hi.

Namdang tawh kitengte in, mang min koih masa uh a, tuaban ah Zo min khat koih uh aa, azom ah beh min koih uhhi. Hihbangin tate min a koih uh ciangin atamzaw in a mang min bek tawh sam uh ahihman in, a Zo min pen mangthaang sak in a minam hihna zong a beibei tawh kibang hi. A diakdiak in gamthumna tung Zomi te in Naumin phuah pen i hngaihsut mahmah ding kisam hi.

Gentehna in: “Peter Hauthang Gualnam” pen “Peter” bek mah tawh kisam ahih manin a Zomi min kilo kha nawnlo hi. Hithei hileh “Hauthang Peter Gualnam” cihdan hizawleh a hoihzaw mai ding hiam cih ngaihsut huai mahmah hi.

Mikang dan leh Zomi te min kipiakdan zong kilamdang lo hi. Tua ahih manin mang min sese zong neih ding kisam lualo hi. Biakna tawh kizui-in Misiangtho min neite in biakna min hi henla ihmin ban ah behmin guanding in hoih ka sa hi Zomi te in min thum kinei zawdeuh ahih manin min masa, minlai, behmin cihbang dan hi leh ih tuta ten tuzawh kumza lom dongin nazang leh Zopau a theih loh uh hangin a Zomi hihna uh Zo min leh Zomi behmin mang ngeilo ding hi.

Tua a hih manin  ih pu ih pa te in khanggui kizom aa, min a phuah nate uh na thupi mahmah in khiatna nei mahmah dingin na phuakse uh hi. Bang hang hiam cih leh tua hunlai takin lai ki neilo a ahih manin, lai tangin a zat khat uh ahi hi. Min phuah zia pen nam nih na om sakin “tual minphuah” leh “sila minphuah” na ci uh hi.

Tual Minphuah:

Min leh puam kiphuah ziate pen khangluite in tualmin a cih mahbangin a mawkmawk in kiphuak lo a, khiatna nei-in naphuakse uh hi. Tual minphuah a cih te uh pen kitappih nei aa, ki phuak te a hi aa, Pupa khangpan in a kizom suksuk in, ngeina dan tawh kituak in a kiphuak te “Tual minphuah kici” hi.

Sila Minphuah:

Sila Minphuah a cih te uh pen a suah huna a thupiang khat peuhpeuh hang, ahihkei leh phawkna hang, hoih asak khatpeuh a kivawh tawm (Mang min khawng vawh tawm), a min phuaklopi dingkhat peuh tapsak, Tap neilo mi khatpeuh in a vawhtawm mawkmawk minte “Sila Minphuah” kici hi.

Minphuah zia:

Nidanglai-in thu leh la tangthu, lungdamna, dahna, phawkna, hihna zaa, neih leh lam, gawh leh lup te ciapteh nading in lai neilo a hih manun, min aphuak uh ciangin tuate siksan in kiphuak ahi hi. Tua ahih manin min icih pen khiatna nei mahmah khat hi a, khangsimna ah zong athupi mahmah khat ahi hi.
Khangsimna bang ah min tawpna panin kila suk diamdiam in khangsimna nuamtuam mahmah hi. Min pen a kiphuak ciangin beh leh phung sung, khuasung teng ki hilh in nuamin phuak nungei ci-in neihdan tawh kizui-in gan kigo hamtang hi.

Nau Min Phuah Ni:

Nau min puahna gan pen a tangpi in, bawng leh vok kizangpen hi. Tuani ciangin atu nei ding pa (nu) in nau min ding pulak khia panin, a nau min khiatna (deihna) pen la in sa-in zu leh sa tawh phuak uh hi.

Nau min pen i pu, i pa te in nau min a kipiak uhciangin a banban in kipia uh aa, angahding pen theihsa in om ahih manin, kua tu dingcih kithei khol pah hi.

Naumin kipiak zia:

Tapasal masa pen – Pasal’ pa,
Tapasal nihna pen – Numei’ pa
Tapasal thumna – Pasal sangam pasal upen
Tapasal lina – Numei sanggam pasal upen.
Tanumei upen – Pasal’ nu
Tanumei nihna – Numei’ nu

Tanumei thumna – Pasal’ sanggam numei Upen pan kipan in a banban in a ni teteng kipia hi. Numei sanggam numeite kipia ngeilo hi. Pasal’ sanggam numeiteng (ani teteng) a kipiak khit ciangin numei’ sanggam numeiteng a upen pan kipan in abanban in kipia hi.

Tuhun ciangin mi pawl khat te’n a ut peuhpeuh pia mawkmawk in khang zong kisim thei nawnlo liangin a om pawlkhat kiom ta hi. Pu leh pa ten hong phuahsak minte kizang nuamlo in ih ut khat peuh ei ma thu-in i vawh tawm kha hi. Hih pen i pu, i pa-te in “Sal Minphuah” a cihte ahi hi. Tua ahih manin khangthak hun ah Zomi te in i minphuah ziate lung ngaihkik huai mahmah hi.